Hợp tác giải quyết ô nhiễm nhựa ở Đông Nam Á

Đông Nam Á là điểm nóng về ô nhiễm nhựa. Ô nhiễm nhựa cũng là vấn đề môi trường xuyên biên giới. Bởi thế, các quốc gia ở khu vực này đã bước đầu có những hợp tác để giải quyết thách thức môi trường này.

Thách thức

Sự leo thang đáng báo động của ô nhiễm nhựa gây nguy hiểm cho sức khỏe cộng đồng, sinh kế và môi trường sống của nhân loại. Khoảng 11 triệu tấn rác thải nhựa đổ vào đại dương hàng năm, chiếm tới 85% tổng lượng ô nhiễm trên biển. Ước tính hàng nghìn tỷ mảnh vi nhựa đang có mặt trên khắp các đại dương, tích tụ thành những mảng rác khổng lồ. Từ đây, các hạt vi nhựa xâm nhập vào chuỗi thức ăn, gây ra các bệnh gây ung thư và gây ô nhiễm hệ sinh thái toàn cầu. Nếu quỹ đạo này tiếp tục kéo dài, tổng trọng lượng nhựa trong đại dương được dự đoán sẽ vượt qua tất cả các loài cá vào năm 2050.

Đông Nam Á là điểm nóng về ô nhiễm nhựa, phần lớn là do tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, tầng lớp trung lưu ngày càng tăng và cơ sở hạ tầng quản lý chất thải kém phát triển. Các quốc gia như Indonesia, Philippines, Việt Nam và Thái Lan là một trong những quốc gia có phần yếu kém trong việc quản lý các nguồn rác thải nhựa, trong khi các quốc gia như Campuchia và Lào đang phải vật lộn với vấn đề rác thải nhựa ngày càng leo thang, gây căng thẳng cho các hệ thống quản lý rác thải hiện có. Trong các Quốc gia thành viên ASEAN, hơn một nửa số chất thải phát sinh không được thu gom và chưa đến một phần tư được tái chế.

Những mảnh vi nhựa được tìm thấy dạt vào bãi biển. Ảnh: Getty Images

Cách tiếp cận khu vực đối với thách thức toàn cầu

Tính chất xuyên biên giới của rác thải nhựa trên biển đòi hỏi một cách tiếp cận mang tính khu vực đối với vấn đề mang tính toàn cầu này. Nhận thức được điều này, năm 2021, ASEAN đã đưa ra Kế hoạch hành động khu vực nhằm chống rác thải nhựa biển ở các Quốc gia thành viên ASEAN (2021-2025 ) (RAP). Chiến lược toàn diện này vạch ra 14 hành động ưu tiên thực hiện ở cấp khu vực và quốc gia nhằm tăng cường chính sách, xây dựng năng lực và nhận thức cũng như thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân.

Thiết kế của RAP được Ngân hàng Thế giới hỗ trợ với nguồn vốn từ PROBLUE, một quỹ ủy thác đa nhà tài trợ hỗ trợ phát triển bền vững tài nguyên biển và đới bờ. Việc triển khai đang được hỗ trợ thông qua chương trình tư vấn “Làn sóng thay đổi: Giải quyết ô nhiễm nhựa biển khu vực ở Đông Á và Thái Bình Dương” của Ngân hàng Thế giới. Nhờ sự đóng góp của một số đối tác tài trợ, chương trình tạo ra kiến ​​thức khu vực về các chủ đề bao gồm tiêu chuẩn bao bì nhựa, buôn bán rác thải khu vực và phương pháp đánh giá ô nhiễm nhựa.

Các nghiên cứu cụ thể cấp quốc gia cũng được thực hiện – ở Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam – nhằm đánh giá tiềm năng thị trường cho nhựa tái chế, xác định các sản phẩm nhựa bị rò rỉ nhiều nhất và tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng các kế hoạch hành động quốc gia nhằm giảm thiểu ô nhiễm nhựa và loại bỏ dần các loại nhựa sử dụng một lần.

Dựa trên những nỗ lực này, Chương trình Chống rác thải nhựa biển khu vực Đông Nam Á (SEA-MaP) đã được phát triển. Được tài trợ thông qua khoản tài trợ trị giá 20 triệu USD từ Hiệp hội Phát triển Quốc tế (IDA), SEA-MaP hỗ trợ 10 trong số 14 hành động ưu tiên được xác định trong RAP, bao gồm hỗ trợ chính sách, đổi mới, xây dựng năng lực, tiếp cận cộng đồng và sự tham gia của khu vực tư nhân. Sáng kiến ​​khu vực mang tính đổi mới này nhằm mục đích giảm tiêu thụ nhựa, tăng cường tái chế và giảm thiểu rò rỉ nhằm ngăn ngừa ô nhiễm nhựa trên đất liền và trên biển ở Đông Nam Á.

SEA-MaP cũng tạo điều kiện đầu tư ở cấp quốc gia để cải thiện quản lý chất thải. Một ví dụ Dự án Cải thiện Quản lý Chất thải Rắn và Nhựa ở Campuchia, một dự án trị giá 60 triệu USD do IDA tài trợ, với 3 triệu USD bổ sung từ PROBLUE, được phê duyệt vào tháng 5 năm 2023. Dự án này nhằm tăng cường quản lý chất thải và nhựa ở Campuchia, nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực tư nhân trong các dịch vụ xử lý rác thải và cải thiện hệ thống thu phí rác thải. Dự án dự kiến ​​sẽ mở rộng việc thu gom rác thải tới nhiều hộ gia đình hơn, tăng công suất xử lý rác thải và hỗ trợ các chính sách và tiêu chuẩn mới nhằm giảm thiểu rác thải và nhựa biển.

Đổi mới để có tác động và khả năng nhân rộng

SEA-MaP tận dụng sự hiện diện toàn cầu của Ngân hàng Thế giới để thực hiện các hoạt động xây dựng năng lực và cơ hội nhằm tăng cường tác động một cách tối ưu. Các hoạt động cũng hỗ trợ các nỗ lực của AMS nhằm đóng góp hiệu quả vào các cuộc đàm phán Hiệp ước nhựa toàn cầu đang diễn ra cho đến năm 2024. Điều này rất quan trọng để đảm bảo Hiệp ước phù hợp với thực tế và nhu cầu đặc biệt của khu vực, đồng thời các hành động quốc tế trong tương lai sẽ bổ sung cho các nỗ lực của địa phương nhằm giải quyết ô nhiễm nhựa và hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn cho nhựa.

Khu vực tư nhân cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường tác động của dự án. Do đó, chương trình nhằm mục đích tạo ra một môi trường chính sách thuận lợi để đầu tư vào các giải pháp ô nhiễm nhựa và huy động tài chính tư nhân cho các hoạt động đổi mới, chẳng hạn như mô hình kinh doanh tái sử dụng và nạp lại bao bì cũng như công nghệ phân loại rác thải. Ngoài ra, một nền tảng khu vực dành cho kiến ​​thức về Trách nhiệm Mở rộng của nhà sản xuất (EPR) và hỗ trợ thực hiện sẽ được thiết lập. Nền tảng EPR sẽ được xây dựng dựa trên những kinh nghiệm ban đầu về triển khai EPR ở Philippines và trao đổi kiến ​​thức về EPR với Hàn Quốc, điều này sẽ cung cấp những hiểu biết sâu sắc về hỗ trợ cần thiết trong khu vực.

Cuối cùng, SEA-MaP cung cấp một khuôn khổ chiến lược khu vực gắn kết nhằm củng cố các chính sách quốc gia và thúc đẩy hành động và đổi mới của khu vực tư nhân. Với việc tập trung vào các giải pháp thiết thực, chương trình khu vực này không chỉ là một biện pháp ứng phó mà còn là một chiến lược hành động chủ động. Sáng kiến ​​tiên phong này đang giúp Đông Nam Á xoay chuyển cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa và cung cấp một mô hình đầy hứa hẹn cho các cam kết trong tương lai ở các khu vực khác.

Nguồn: Cổng Thông Tin Điện Tử Bộ Tài Nguyên Và Môi Trường, "Hợp tác giải quyết ô nhiễm nhựa ở Đông Nam Á", đăng ngày 27/10/2023, xem tại link https://monre.gov.vn/Pages/hop-tac-giai-quyet-o-nhiem-nhua-o-dong-nam-a.aspx, truy cập ngày 14/06/2024.